ศูนย์ศึกษาพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์ (ศพอ.) เป็นสถาบันสำคัญที่มุ่งปลูกฝังคุณธรรม จริยธรรม และหลักธรรมคำสอนของพระพุทธศาสนาให้แก่เด็ก เยาวชน และประชาชนทั่วไป โดยเฉพาะอย่างยิ่งในวันหยุดสุดสัปดาห์ ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่เหมาะสมสำหรับการเรียนรู้และพัฒนาตนเอง ศูนย์ศึกษาพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์ถือกำเนิดขึ้นจากแนวคิดที่ต้องการให้เยาวชนได้เรียนรู้หลักธรรมคำสอนของพระพุทธศาสนาควบคู่ไปกับการศึกษาเล่าเรียนในโรงเรียนทั่วไป โดยมีวัตถุประสงค์หลักเพื่อปลูกฝังคุณธรรม สร้างคนดี มีคุณธรรม จริยธรรม เป็นกำลังสำคัญของสังคม พัฒนาสติปัญญา ส่งเสริมให้เด็ก เยาวชน และประชาชนได้พัฒนาสติปัญญา ความคิดสร้างสรรค์ และความสามารถในการแก้ปัญหา ส่งเสริมความเป็นอยู่ที่ดี สร้างความสุข ความสงบภายในใจ และนำไปสู่การสร้างสังคมที่ดีขึ้น
โรงเรียนพุทธศาสนาวันอาทิตย์ในประเทศไทย เริ่มตั้งแต่ปี 2488 ซึ่งเป็นการส่งเสริมศีลธรรมในโรงเรียนเป็นหลัก เป็นช่วงระยะเวลาสงครามโลกครั้งที่ 2 สภาพสังคมไทยขณะนั้นได้รับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงทุกๆ ด้าน เช่น ทางด้านสังคม ด้านเศรษฐกิจ การเมือง และวัฒนธรรมโดยเฉพาะในด้านวัฒนธรรม การเข้ามาของวัฒนธรรมบางอย่างที่ขัดกับสังคมไทย ทำให้มีความคิดเห็นว่าความประพฤติของเด็กไทยผิดเพี้ยนไปจากวัฒนธรรมเดิม รัฐบาลขณะนั้นเล็งเห็นถึงปัญหาความมั่นคงของประเทศจากลัทธิคอมมิวนิสต์ ซึ่งอาจทำให้เด็กและเยาวชนถูกชักจูงได้ง่าย จึงตั้งคณะกรรมการแก้ไขศีลธรรมที่เสื่อมทราม พ.ศ. 2496 ขึ้น เพื่อทำหน้าที่สอดส่องดูแลความประพฤติของข้าราชการ และส่งเสริมเผยแพร่พระพุทธศาสนาแก่เด็ก ทั้งในด้านการสอนและการปฏิบัติ เพื่อให้เป็นแบบเดียวกันทุกโรงเรียนและให้การนิมนต์พระมาเทศน์ให้นักเรียนฟังเดือนละครั้ง โดยคำนึงถึงความเหมาะสมกับวัยของเด็ก ศูนย์ศึกษาพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์ (ศพอ.) เริ่มจัดตั้งขึ้นครั้งแรกในประเทศศรีลังกา จากนั้นได้ขยายไปยังประเทศอื่นที่มีพระภิกษุชาวลังกาไปจัดตั้ง สำหรับประเทศไทย ศูนย์ศึกษาพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์ (ศพอ.) เริ่มกำเนิดขึ้นเมื่อประมาณ ช่วงปี 2496-2500 ปัจจุบันศูนย์ศึกษาพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์(ศพอ.) ที่อยู่ในความอุปถัมภ์ของกรมการศาสนา มีอยู่ในทุกจังหวัดทั่วประเทศ รวมจำนวนทั้งหมด 2,805 ศูนย์ แบ่งเป็น ส่วนกลาง (กรุงเทพมหานคร) จำนวน 47 ศูนย์ และส่วนภูมิภาค 76 จังหวัด จำนวน 2,758 ศูนย์ โดยปัจจุบันจังหวัดลำพูน มีศูนย์ศึกษาพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์ (ศพอ.) รวมจำนวน 44 ศูนย์ มีนักเรียน-นักศึกษาและประชาชนทั่วไปเข้ารับการศึกษาเป็นจำนวนมาก ปัจจุบันมี พระเดชพระคุณพระเทพรัตนนายก เจ้าคณะจังหวัดลำพูน ดำรงตำแหน่งเป็นผู้อำนวยการศูนย์ศึกษาพุทธศาสนาวันอาทิตย์ (ศพอ.) จังหวัดลำพูน
พระเทพรัตนนายก เจ้าคณะจังหวัดลำพูน กล่าวสัมโมทนียกถาว่า พระสงฆ์ที่เป็นครูพระสอนศีลธรรมในโรงเรียนในจังหวัดลําพูน มีประมาณ 200 รูป ถึงศูนย์ฯ จะอยู่ที่วัดแต่สถานที่ปฎิบัติการเรียนการสอนก็อยู่ที่โรงเรียนบ้าง นํามาที่วัดบ้าง จะเห็นว่าศูนย์ศึกษาพุทธศาสนาวันอาทิตย์ (ศพอ.) หรือการสอบธรรมศึกษาจะจัดให้อยู่ด้วยกัน หรือเรียกว่าร่วมด้วยช่วยกัน ซึ่งนักเรียนในจังหวัดลําพูน ลงสอบธรรมศึกษา ประมาณ 10,000 คน แต่สอบจริงก็ประมาณ 14,000 คน เฉพาะธรรมศึกษาตรี 7,000 คน ส่วนธรรมศึกษาโท และเอก ไปสอบที่กรุงเทพมหานคร ดังนั้นกิจกรรมศูนย์ศึกษาพุทธศาสนาวันอาทิตย์ (ศพอ.) หรือกีฬาพุทธศาสนาวันอาทิตย์สัมพันธ์ จัดมาเป็นปีที่ 36 ซึ่งอาจจะเหลือแห่งเดียวในประเทศไทย ขณะที่มีการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 เราก็ยังไม่หยุดจัดกิจกรรม ซึ่งไม่อาจจะ แข่งกีฬาได้ แต่ได้จัดการแข่งขันทักษะทางวิชาการ สมัยก่อนยังไม่ได้รับการสนับสนุน ก็ขอรับการสนับสนุนจากองค์การบริหารส่วนจังหวัด คณะสงฆ์ทั้งจังหวัดและกรมการศาสนาได้สนับสนุนต่อเนื่องร่วมด้วยช่วยกัน
นายชัยพล สุขเอี่ยม อธิบดีกรมการศาสนา กล่าวว่า กรมการศาสนา กระทรวงวัฒนธรรม และสำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดลำพูน ได้เล็งเห็นถึงความสำคัญของเด็กและเยาวชนที่กำลังอยู่ในวัยการศึกษาขั้นพื้นฐาน จึงได้สนับสนุน โครงการแข่งขันทักษะทางวิชาการ และการกีฬา ศูนย์ศึกษาพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์สัมพันธ์ (ศพอ.) จังหวัดลำพูน ครั้งที่ 36 ครั้งนี้ ถือเป็นกิจกรรมสำคัญที่เสริมสร้างความสัมพันธ์ระหว่างบ้าน วัด โรงเรียน และชุมชนโดยรวม เป็นการเรียนรู้ที่ไม่เพียงแต่ จะช่วยพัฒนาความรู้และทักษะ แต่ยังเป็นการฝึกฝนด้านความอดทน ความเสียสละ และการทำงานร่วมกัน รวมถึงส่งเสริมการพัฒนาคุณธรรม จริยธรรม ให้ควบคู่ไปกับการพัฒนาความรู้ด้านการศึกษาให้แก่เด็กและเยาวชน ที่จะก้าวไปเป็นอนาคตของประเทศได้อย่างสมดุล โดยที่มีพระพุทธศาสนาเป็นรากฐาน สร้างวัฒนธรรมและวิถีชีวิตแบบไทย เป็นแนวทาง ในการดำเนินชีวิต ให้สำเร็จประโยชน์สุขสมบูรณ์ ทั้งนี้ ในแต่ละปีการศึกษา ศูนย์ศึกษาพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์ (ศพอ.) จังหวัดลำพูน จะมีกิจกรรมร่วมกันระหว่างศูนย์ศึกษาพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์ (ศพอ.) มาทำกิจกรรมในด้านทักษะวิชาการทางพระพุทธศาสนา เช่น การแข่งขันตอบปัญหาธรรม การประกวดสวดมนต์หมู่สรรเสริญพระรัตนตรัยทำนองสรภัญญะ การประกวดมารยาทไทยการประกวดร้องเพลงลูกทุ่งไทยส่งเสริมศีลธรรม เป็นต้น รวมทั้งการแข่งขันกีฬาเพื่อเชื่อมความสัมพันธ์อันดีระหว่างศูนย์ศึกษาพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์ (ศพอ.) และในปีนี้คณะสงฆ์อำเภอแม่ทา ได้รับเป็นเจ้าภาพในการดำเนินการแข่งขันทักษะทางวิชาการและกีฬา ศูนย์ศึกษาพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์สัมพันธ์ (ศพอ.) จังหวัดลำพูน ครั้งที่ 36 ในวันที่ 22 ธันวาคม 2567 ณ โรงเรียนแม่ทาวิทยาคม ตำบลทาสบเส้า อำเภอแม่ทา จังหวัดลำพูน มีเป้าหมายเพื่อเสริมสร้างความสามัคคีและเสริมสร้างการมีส่วนร่วมในการเผยแผ่พระพุทธศาสนาของเด็ก เยาวชน และประชาชน
ศูนย์ศึกษาพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์ (ศพอ.) เป็นเครือข่ายพลังศรัทธาสำคัญของกรมการศาสนาที่คณะสงฆ์ได้จัดตั้งขึ้น เป็นการจัดการศึกษาสงเคราะห์ให้การศึกษาอบรมประชาชน ซึ่งกลุ่มเป้าหมายส่วนใหญ่เป็นเด็กและเยาวชนที่กำลังอยู่ในวัยการศึกษาขั้นพื้นฐาน จากหลายๆแห่งในพื้นที่มารวมกัน เพื่อเรียนวิชาพระพุทธศาสนา นอกจากนั้นศูนย์ศึกษาพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์ (ศพอ.) ยังเป็นศูนย์กลาง ในการจัดกิจกรรมทางพระพุทธศาสนา นับเป็นการส่งเสริมการพัฒนาคุณธรรมจริยธรรมให้ควบคู่ไปกับการพัฒนาความรู้ด้านการศึกษาได้อย่างสมดุล มีเป้าหมายที่สำคัญเป็นที่พึ่งของพุทธศาสนิกชนในการพัฒนาคุณภาพชีวิตโดยที่พระพุทธศาสนาเป็นรากฐานแห่งวัฒนธรรมและวิถีชีวิตสังคมแบบไทย เป็นแนวทางในการดำเนินชีวิตให้สำเร็จประโยชน์สุขสมบูรณ์