เชียงใหม่ นับเป็นสวรรค์สำหรับนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทย และต่างชาติในอันดับต้น ๆ ของไทย ทั้งโรงแรม เกสต์เฮ้าส์ จึงผุดขึ้นมากมาย แต่มีการท่องเที่ยวอีกแบบที่กำลังมาแรงในกลุ่มชาวต่างชาติ รวมทั้งคนไทยบางกลุ่ม นั่นคือ การท่องเที่ยวแบบ CBT ซึ่งจัดโดยกลุ่มชาติพันธุ์ที่เชียงใหม่ โดยมีศูนย์พัฒนาชาวเขาจังหวัดเชียงใหม่ให้การสนับสนุนอย่างเป็นรูปธรรม
CBT ย่อมาจากคำว่า Community-Based Tourism แปลเป็นไทยว่า การท่องเที่ยวโดยชุมชน ซึ่งเปิดโอกาสให้นักท่องเที่ยวได้สัมผัสวิถีชีวิตแบบดั้งเดิมแท้ ๆ ของชุมชน ทั้งนี้ ชุมชนที่จะจัดการท่องเที่ยวรูปแบบนี้ ต้องผ่านการอบรมจากองค์กรที่ทำเรื่องเกี่ยวกับ CBT แล้วเท่านั้น
รูปแบบของ CBT คือ การท่องเที่ยวที่รังสรรค์โดยคนในชุมชน ให้นักท่องเที่ยวเข้าไปสัมผัสวิถีชีวิตเดิม ๆ ของพวกเขา ไปนอนค้างแรมในบ้านของสมาชิก CBT กินข้าวร่วมกับเจ้าของบ้าน ในแบบที่พวกเขากิน ทำกิจกรรมต่าง ๆ แบบที่ชาวบ้านทำ เช่น ตามเจ้าของบ้านไปทำไร่ไถนา ปลูกผัก เก็บชาหรือกาแฟ รวมไปถึงการเรียนรู้กิจกรรมต่าง ๆ ของคนในชุมชน เช่น งานแกะสลัก งานจักสาน งานทอผ้า ย้อมผ้า หากช่วงเวลานั้น ๆ มีงานประเพณีของกลุ่มชาติพันธุ์ในพื้นที่ นักท่องเที่ยวจะได้เห็น ได้สัมผัส และอาจได้ร่วมกิจกรรม ประเพณีนั้น ๆ ด้วย (หากเขาอนุญาตให้คนนอกเข้าร่วมทำกิจกรรมนั้น)
การท่องเที่ยวแบบ CBT จึงเป็นทั้งการอนุรักษ์และเผยแพร่วัฒนธรรมประเพณีดั้งเดิมไปพร้อม ๆ กัน สำหรับค่าใช้จ่ายในการท่องเที่ยว จะประกอบไปด้วย ค่าที่พักพร้อมอาหาร (คิดเป็นจำนวนคืนที่ค้างแรมและจำนวนมื้ออาหารที่กิน) ค่าทำกิจกรรมต่าง ๆ ตามจำนวนกิจกรรมที่ทำ
กลุ่มชาติพันธุ์บนดอยสูงในจังหวัดเชียงใหม่ มีหลายกลุ่มที่จัดการท่องเที่ยว CBT ได้ดี เช่น
CBT บ้านผาหมอน อ.จอมทอง ซึ่งหากไปในช่วงเดือนสิงหาคม-ตุลาคม คุณจะได้เห็นนาข้าวขั้นบันไดสีเขียวสวย แผ่ไปตามลาดเชิงเขาอย่างงดงาม ซึ่งมีให้ชมเพียงปีละครั้งเท่านั้น นักท่องเที่ยวอาจได้ลงนาเกี่ยวข้าวกับชาวบ้าน ไปดูการทอผ้า จักสาน การเกษตรแบบวิถีพอเพียง
CBT บ้านแม่กลางหลวง อ.จอมทอง ไปดูการปลูกกาแฟพันธุ์อราบิก้า ซึ่งกลายมาเป็นกาแฟที่ส่งจำหน่ายร้านกาแฟทั่วไทยไปแล้ว ตามถนนหนทางในหมู่บ้านหรือตามหน้าบ้าน ของคนในชุมชน ล้วนเรียงรายด้วยต้นกาแฟที่ออกดอกออกผล ให้ชมกันได้ทั่วไป ไปชิมกาแฟสดที่ยังมีวิถีการชงกาแฟแบบชาวกะเหรี่ยงดั้งเดิม คือต้มน้ำด้วยฟืนในกาต้มน้ำแบบเก่า กาแฟเข้มจัด หอมกลิ่นควันฟืน จะให้ความประทับใจแบบไม่รู้ลืมเลยทีเดียว
CBT บ้านปู่หมื่นใน อ.แม่อาย เป็นกลุ่มที่มีชื่อเสียง ด้านการปลูกชาอัสสัม นักท่องเที่ยวจะได้ทำกิจกรรมเกี่ยวกับชา ตั้งแต่การ “เป๊อะก๋วย” (สะพายตะกร้า) เดินเก็บชามาคั่ว นวด และผึ่งแห้ง ด้วยตัวเอง นอกจากนี้ คุณยังมีโอกาสร่วมกิจกรรมเดินป่า โดยมี มัคคุเทศก์ในหมู่บ้านนำทาง และบอกเล่าเกี่ยวกับสมุนไพรที่พบ ตามรายทาง คุณจะได้สนุกสนานกับการทำข้าวกระบอกไม้ไผ่ ด้วยตัวเอง ตั้งแต่การตัดไม้ไผ่มาหลามข้าว เอาหมูมาย่างหรือ หลามในกระบอกไม้ไผ่ด้วยตัวเอง
CBT บ้านแม่สาใหม่ อ.แม่ริม เป็นอีกชุมชนที่มีเรื่องราวประวัติศาสตร์ให้ศึกษา มีกิจกรรมเกี่ยวกับวิถีการเกษตรทั้งยุคเก่าและยุคใหม่ให้คุณตื่นตาตื่นใจ มีเรื่องราวด้านวัฒนธรรม การทอผ้าใยกัญชงที่คุณจะมีโอกาสทอผ้าหรือเขียนลายผ้าด้วยเทียนแล้วย้อมครามด้วยตัวคุณเอง มีกิจกรรมยามเย็นหลังอาหารมื้อค่ำให้คุณสนุกสนานก่อนเข้านอน
กิจกรรมทั้งหลายทั้งปวงเหล่านี้ คุณไม่สามารถหาได้จากการท่องเที่ยวที่ไหน ยกเว้นที่กลุ่ม CBT ในจังหวัดเชียงใหม่เท่านั้น แต่ทั้งนี้ทั้งนั้น นักท่องเที่ยวต้องทำความเข้าใจก่อนว่าการเที่ยวแบบนี้ ไม่สะดวกสบายเหมือนนอนโรงแรมหรือรีสอร์ต จึงควรพิจารณาให้ถ่องแท้เสียก่อนว่า คุณต้องการเที่ยวแบบ CBT จริง ๆ หรือไม่หากประสงค์จะเที่ยวแบบ CBT จริง ๆ ต้องติดต่อกับ CBT ในชุมชนโดยตรงหรือ หรือหากผ่านบริษัทท่องเที่ยว บริษัทเหล่านั้นจะทำหน้าที่เป็นตัวประสานงาน ส่งต่อนักท่องเที่ยวให้ชุมชนเท่านั้น •
สนใจสอบถามข้อมูลได้ที่ ศูนย์พัฒนาชาวเขา จังหวัดเชียงใหม่ โทร. 053-279 246
