ดาวเรือง เหลืองสวย ช่วยปกป้องสายตา บอกลาปัญหาสุขภาพ
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Tagetes erecta L.
ชื่อวงศ์ : ASTERACEAE (COMPOSITAE)
ชื่ออื่น : คำปูจู้หลวง คำปูจู้น้อย พอทู โพชีโทงซะ ยี่สุ่น African marigold
ลักษณะทั่วไป : ไม้ล้มลุก สูง 15-60 cm. เป็นใบประกอบแบบขนนก ปลายคี่ เรียงตรงข้าม ขอบใบจักซี่ฟัน ดอกช่อออกที่ปลายยอด สีเหลืองเข้ม ผลแห้งไม่แตก สีดำ
การขยายพันธุ์ : เพาะเมล็ด
ดาวเรือง หายห่วงเรื่องตา บอกลาโรคภัยหากจะกล่าวถึง “ดาวเรือง” ซึ่งเป็นดอกไม้ที่คนไทยคุ้นเคยกันดี เพราะเป็นดอกไม้มงคลที่นิยมปลูกของหลาย ๆ บ้าน และยังเป็นดอกไม้ประจำพระองค์ของรัชกาลที่ 9 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ด้วยทรงพระราชสมภพวันจันทร์ สีประจำพระองค์ จึงเป็นสีเหลือง จึงปฏิเสธไม่ได้เลยว่า ดาวเรือง เป็นดอกไม้ที่อยู่คู่กับพี่น้องชาวไทยมาอย่างช้านาน
ดาวเรืองมีถิ่นกำเนิดอยู่ในอเมริกา ถูกนำเข้ามาเมืองไทยตั้งแต่เมื่อไหร่ไม่มีใครทราบได้ แต่น่าจะนานมาแล้วเพราะสมัยยายก็มีอยู่แล้ว ตอนเด็กๆ จำได้ว่าในหมู่บ้านนิยมปลูกไว้หน้าบ้านคู่กับบานชื่นเอาไว้บูชาพระ แต่ก่อนดาวเรืองมีแต่ดอกเล็ก ๆ ไม่มีดอกใหญ่อย่างในปัจจุบัน ไม่เคยรู้มาก่อนว่าเป็นยาสมุนไพร แต่มีข้อมูลที่อ้างอิงมากจากตำรายาจีนว่า ดอกและราก มีรสขม เผ็ดเล็กน้อย ใช้ขับลมดับพิษร้อนในตับ แก้วิงเวียนศีรษะ ตาบวม ตาเจ็บ ไอเรื้อรัง หลอดลมอักเสบ ขับเสมหะ แก้คอและปากอักเสบ แก้คางทูมแต่เมื่อมีโอกาสไปเก็บความรู้กับหมอยาไทใหญ่เมื่อสิบกว่าปีก่อนจึงได้รู้ว่าดาวเรืองใช้ต้มกินบำรุงตา การวิจัยทางวิทยาศาสตร์ก็พบว่าดาวเรืองมีสารลูทีน (lutein) ที่ช่วยปกป้องสายตา ปัจจุบันในตลาดต่างประเทศมีสารสกัดจากดาวเรืองและชาดาวเรืองจำหน่ายเป็นผลิตภัณฑ์เสริมอาหารบ?ำรุงสายตา ช่างน่าอัศจรรย์ใจที่ตรงกับการใช้ของพ่อหมอเหล่านั้น
ปัจจุบันเป็นที่ทราบกันดีว่าสารลูทีน และซีแซนทีน(zeaxanthin) เป็นสารไอโซเมอร์กัน(มีสูตรโมเลกุลเหมือนกัน แต่สูตรโครงสร้างต่างกัน) เป็นสารสีเหลืองที่มีอยู่มากบริเวณจุดโฟกัสของจอประสาทตา เชื่อว่าสารทั้งสองช่วยดูดซับแสงสีฟ้าและแสงยูวีซึ่งมีพลังงานสูง และเป็นสารต้านออกซิเดชันช่วยป้องกันเซลล์รับแสงของตาไม่ให้ได้รับอันตรายจากอนุมูลอิสระ จากงาน วิจัยพบว่าผู้ที่มีสารลูทีนและซีแซนทีนสะสมอยู่ที่จอประสาทตามาก จะมีความเสี่ยง ที่จะเกิดต้อกระจกและโรคจอประสาทตาเสื่อม (Age-relatedmacular degeneration :AMD) อันมีสาเหตุมาจากอายุที่เพิ่มขึ้นในสภาวะโลกร้อนซึ่งทำให้คนเราได้รับรังสียูวีเพิ่มขึ้น ดาวเรือง จึงเป็นทางเลือกหนึ่งในการดูแลสุขภาพตา เพราะเป็นพืชดอกที่ปลูกง่ายในบ้านเรา แต่การกินเป็นอาหารหรือเป็นสมุนไพรยังมีน้อย มีเป็นบางพื้นที่ เช่น แม่ ๆ ชุมชนมุสลิมสามจังหวัดภาคใต้เล่าว่า สมัยก่อนชาวบ้านก็นำยอดอ่อน ใบอ่อน ดอกอ่อนที่ยังตูม (ไม่กินดอกแก่เพราะฉุน) มาจิ้มน้ำบูดูหรือน้ำพริกกินเป็นประจำเชื่อว่าเป็นยาบำรุงร่างกายทำให้เจริญอาหาร ทุกวันนี้ในลังกาวีก็ยังกินกันอยู่ แต่คนไทยกินกันน้อยลงอาจเป็นเพราะมีผักอื่น ๆ มากมาย
อย่างไรก็ตาม การนำดาวเรืองไปปรุงให้สุกก่อนบริโภคจะช่วยเพิ่มการออกฤทธิ์ของลูทีน ดังที่พ่อหมอยาไทใหญ่แนะนำให้นำมาต้มกินชงกิน จึงเป็นวิธีที่ถูกต้องกว่า ในด้านความปลอดภัยก็ไม่น่ากังวลเนื่องจากมีการศึกษาพิษเฉียบพลันและพิษกึ่งเรื้อรังโดยให้หนูได้รับสารสกัดลูทีนจากดาวเรือง ผลปรากฏว่าไม่พบความผิดปกติใด ๆ
ตำรับยา นานาสารพัดประโยชน์บำรุงสายตา
: นำกลีบดอกดาวเรืองไปต้มน้ำกิน หรือชงในน้ำร้อนจัดกิน สามารถกินได้ทั้งน้ำและเนื้อ หรือจะนำมาปรุงกับตับไก่กินเป็นอาหารก็ได้คางทูมปวดบวมเต้านมและส่วนต่าง ๆ ตามร่างกาย: นำดอกมาตำผสมกับขมิ้น และข้าวสารที่ได้ทำการแช่จนพองตัว ให้ละเอียด แล้วนำมาพอกบริเวณที่มีอาการรักษาแผลฝี มีน้ำหนอง แผลอักเสบต่าง ๆ
: นำรากและใบของต้นดาวเรืองมาตำผสมกับใบฟ้าทะลายโจรให้ละเอียดแล้วนำมาพอกแผลบริเวณที่มีอาการมีข้อมูลที่อ้างอิงมากจากตำรายาจีนว่า ดอกและรากมีรสขม เผ็ดเล็กน้อย ใช้ขับลมดับพิษร้อนในตับ แก้วิงเวียนศีรษะตาบวม ตาเจ็บ ไอเรื้อรังหลอดลมอักเสบ ขับเสมหะแก้คอและปากอักเสบ แก้คางทูม แก้อาการปวดฟัน รักษาแผลในช่องปาก ปากเปื่อย
: นำดอกและรากแห้ง ประมาณ 1 กำมือ ต่อน้ำ1 ลิตร ต้มให้เดือดประมาณ 15 นาที แล้วนำมาดื่มครั้งละ ½ แก้วชา วันละ 2 เวลา เช้า – เย็นอมบ่อย ๆ เมื่อมีอาการปวด หรือ นำดอกดาวเรืองแห้งประมาณ 5 ดอก กระเทียม 2 กลีบ ต่อน้ำ 1 ลิตรต้มให้เดือด โดยให้น้ำเหลือ ½ ส่วน ดื่มอุ่น ๆ เมื่อมีอาการ
เรื่องน่ารู้ของเจ้าดาวเรือง
- ดาวเรืองเป็นสัญลักษณ์ของความเจริญรุ่งเรือง ความเป็นสิริมงคล
- ในบางประเทศกินดอกดาวเรืองเป็นเครื่องเทศชนิดหนึ่ง
- ปลูกดาวเรืองร่วมกับผักจะช่วยไล่แมลงในแปลงผัก ดอกที่แก่จัดฉุนมาก ๆ สามารถนำมาขยำกับน้ำ ใช้น้ำรดผักและต้นไม้เพื่อไล่แมลง
- นำมาสกัดสี ทำสีผสมอาหารได้
- นำมาสกัดน้ำมันหอมระเหยทำเป็นน้ำหอมและใช้ไล่แมลงได้
- ดอกดาวเรืองยิ่งสีเหลืองจัดยิ่งมีสารลูทีนมาก
- นำไปเป็นส่วนผสมในอาหารไก่ไข่ จะทำให้ไข่แดงมีสีแดงสวยตามธรรมชาติ
แม้ว่าจะเคยได้ยินชื่อเพลง “ดาวเรือง ดาวโรย” แต่หากท่านใดได้นำดาวเรืองเหลืองอร่ามมาใช้ประโยชน์แล้วนั้น แน่นอนว่าจะมีสุขภาพที่ดี และไม่ร่วงโรยไปตามเวลาอย่างแน่นอน
ขอบคุณข้อมูล ศูนย์สารสนเทศสมุนไพรอภัยภูเบศร