“อัญชันดอกม่วง” มีสารแอนโธไซยานิน(anthocyanins) ที่จัดอยู่ในกลุ่มสารฟลาโวนอยด์ เป็นสารให้สีตามธรรมชาติที่ละลายน้ำได้ และเปลี่ยนสีไปตามสภาวะความเป็นกรด-ด่าง ตั้งแต่น้ำเงิน ม่วง แดง ไปจนถึงส้ม ชนิดที่พบในกลีบดอกอัญชันสีม่วงมีชื่อว่า เทอร์นาทิน (ternatins) ซึ่งเป็นสารสีน้ำเงิน ตรงกับรากศัพท์เดิมของ แอนโธไซยานิน ซึ่งหมายถึง ดอกไม้สีน้ำเงิน นั่นเอง
สารแอนโธไซยานิน มีฤทธิ์เป็นสารต้านอนุมูลอิสระ สามารถจับกับอนุมูลอิสระที่เกิดจากรังสียูวีและทำให้หมดฤทธิ์ โดยมีการศึกษาวิจัยทางคลินิกเกี่ยวกับคุณสมบัติของสารแอนโธไซยานินในการเพิ่มประสิทธิภาพของตา เช่น ป้องกันตาเสื่อมจากโรคเบาหวาน โรคต้อหิน โรคต้อกระจก
นอกจากนี้ แอนโธไซยานิน ยังมีฤทธิ์กระตุ้นกลไกอื่นๆ ที่ส่งผลดีต่อดวงตา คือ
- ยับยั้งการลดจำนวนของสารสีม่วงที่มีชื่อว่า โรดอปซิน(rhodopsin) ในเซลล์รูปแท่งที่จอประสาทตา ซึ่งมีความไวต่อแสงและช่วยการมองเห็นในที่มืด
- ยับยั้งการหลั่งสารอินเตอร์ลูคิน-6(interleukin-6; IL-6) ซึ่งเกี่ยวข้องกับการอักเสบ ในหนูทดลองที่ถูกเหนี่ยวนำให้ผนังลูกตาชั้นกลางอักเสบ
- เพิ่มปริมาณการไหลเวียนเลือดไปหล่อเลี้ยงจอตาในผู้ป่วยโรคต้อหิน
- ช่วยให้กล้ามเนื้อเรียบของหลอดเลือดเล็กๆ คลายตัว ทำให้การไหลเวียนของเลือดไปเลี้ยงเซลล์ตาดีขึ้น จึงเพิ่มความสามารถในการมองเห็นและชะลอความเสื่อมของดวงตาได้
ตำรับยาจากอัญชัน
- เบาหวานขึ้นตา ใช้ดอกอัญชัน ต้มน้ำดื่มทุกวัน
- ตำรับช่วยทำให้คิ้วและผมดกดำ ใช้ดอดอัญชันขยี้ทาคิ้ว ขยี้หมักผม หรือขยี้ผสมหางกะทิหมักผม ทำให้คิ้วดกดำ ผมสลวยดกดำมีชีวิตชีวา
- ตำรับชะลอผมหงอก ใช้เปลือกมะกรูด 50 ลูก ดอกอัญชัน 100 ดอก หรือมากกว่านั้น แยกกันแช่ในเหล้าขาว 28 ดีกรี ให้ท่วม หมักไว้ 1 เดือน เมื่อครบกำหนด ให้นำน้ำหมักทั้งสองชนิดเทใส่ในโถปั่นใส่ว่านหางจระเข้ 1 กาบ (เอาแต่วุ้น) ปั่นรวมกัน กรองกากเก็บไว้ในตู้เย็น เวลาใช้นำมาหมักผมก่อนสระ หมักนานแค่ไหนก็ได้ หมักทุกวันยิ่งดี ทำให้ ผมดกดำ ไม่ร่วง ไม่คัน
- ยาอายุวัฒนะ บำรุงร่างกาย ทำให้หลับสบาย ใช้อัญชันทั้งห้า ต้มกินเป็นประจำ บำรุงสมอง บำรุงสายตา เป็นยาระบายพิษ แก้อาการผิดปกติของเลือดลมและเสมหะ แก้ปวดเมื่อย เป็นยาอายุวัฒนะ
- บำรุงโลหิต ผิวพรรณดี ใช้ฝางเสนฝานเป็นแผ่นบางๆ 3 ชิ้น เตยหอม 2 ใบ ดอกอัญชัน 10 ดอก กาฝากมะม่วงสับ 1 หยิบมือ นำมาต้มดื่มเป็นประจำ
- ยาแก้ฟกช้ำ บวม ใช้ใบ ดอกอัญชันดอกม่วง ตำประคบบริเวณที่บวม และต้มกินด้วย ดูแลกระดูก ใช้ใบและเครือผสมเหล้ารักษากระดูกหัก
- ปวดศีรษะข้างเดียว ใช้เมล็ดสดคั้นน้ำทาในรูจมูกบ่อยๆ
- รักษาด่างขาว ใช้รากฝนกับน้ำทาติดต่อกันไป ประมาณ 15 วันก็จะดีขึ้น แต่ถ้าเป็นนานแล้วอาจใช้เวลาเป็นเดือน
- กลากเกลื้อน ใช้ใบอัญชันขยี้ทาบ่อยๆ
ข้อควรระวัง
▪️ มีรายงานว่าดอกอัญชันมีฤทธิ์ต้านการเกาะกลุ่มของเกล็ดเลือด จึงไม่ควรกินอัญชันร่วมกับผลิตภัณฑ์ต้านการแข็งตัวของเลือดหรือยาป้องกันการแข็งตัวของเลือด เช่น แอสไพริน(aspirin) วาฟาริน(warfarin) เป็นต้น เนื่องจากอาจมีผลเสริมฤทธิ์กันจนเกิดอันตรายได้
▪️ ไม่ควรกินเข้มข้นเกินไป
▪️ ควรระมัดระวังในผู้ที่มีอาการแพ้ดอกไม้ชนิดต่างๆ โดยหมั่นสังเกตตนเอง หากใช้ผลิตภัณฑ์ใดแล้วก่อให้เกิดอาการระคายเคือง ให้หยุดใช้ทันที
▪️ ตำราอายุรเวทกล่าวว่า อัญชันสามารถเกิดอันตรกิริยากับยาต้านซึมเศร้า ยาต้านโรคจิต (antipsychotics) และยากันชัก
ปรึกษาหมอออนไลน์ https://lin.ee/47PRVjiFz
ศูนย์หลักฐานเชิงประจักษ์ ด้านการแพทย์แผนไทยและสมุนไพร โรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร