กุ่มน้ำ เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงสูง ชอบขึ้นริมน้ำ มีอยู่ทั่วไปหลายประเทศในเอเชียว ตั้งแต่อินเดีย พม่า ศรีลังกา มาเลเซีย อินโดนีเซีย จีน และหมู่เกาะต่างๆ มีรายงานการใช้กุ่มน้ำมากในการเป็นยาแก้อักเสบ ขับปัสสาวะ ยาระบาย ลดไข้ ยาบำรุงตับ มีฤทธิ์ที่น่าสนใจคือ บรรเทาอาการผิดปกติของระบบทางเดินปัสสาวะ กำจัดนิ่วในไต ขับเหงื่อ ช่วยกำจัดสารพิษ และลดการติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะ
ตำรายาไทย กล่าวไว้ว่า “ใบรู้กระทำให้เหงื่อซ่านออกมา ดอกรู้แก้เจ็บคอ ผลรู้แก้ไข้อันทำให้หนาวแลร้อน เปลือกรู้แก้สะอึกแลแก้ลมขึ้นเบื้องบน แก่นรู้แก้ประเมหะ(นิ่ว) รากรู้ทำลายเสียซึ่งปุพโพ(น้ำเหลือง) อันผูกเป็นก้อน” หมอยาพื้นบ้านไทยนิยมใช้เปลือกกุ่มน้ำเข้ายารักษาโรคทางเดินปัสสาวะ แก้กษัย นิ่ว ขับปัสสาวะ ลดอาการบวม ซึ่งสอดคล้องกับการใช้ของอินเดียและเนปาล ที่ใช้เปลือกกุ่มน้ำสำหรับปัญหาของระบบขับถ่ายปัสสาวะ ช่วยทำให้กระเพาะปัสสาวะและกล้ามเนื้อหูรูดมีแรงบีบตัว รักษาอาการหนาวสั่นจากระบบทางเดินปัสสาวะไม่ปกติ ลดบวม
ปัจจุบันมีงานวิจัยพบว่ากุ่มน้ำทำให้แรงบีบของกระเพาะปัสสาวะและการทำงานของระบบขับถ่ายปัสสาวะดีขึ้น และใช้รักษานิ่ว หมอยาพื้นบ้าน ไทย อินเดีย เนปาล ต่างใช้ต้นกุ่มน้ำทั้งเปลือกและแก่นรักษานิ่วในไตเหมือนกัน คงเพราะมีฤทธิ์ขับปัสสาวะและยับยั้งการก่อตัวของก้อนนิ่ว สันนิษฐานว่าน่าจะมาจากสาระสำคัญ Lupeol ซึ่งเป็นสารในกลุ่ม Triterpenoids ที่พบในพืชชนิดนี้
ยาต้มสมุนไพรจากกุ่มน้ำ นอกจากจะมีฤทธิ์ลดการเกิดนิ่วแล้ว ยังมีรายงานว่า สามารถบรรเทาอาการติดเชื้อบริเวณทางเดินปัสสาวะ เช่น กระเพาะปัสสาวะอักเสบ ท่อปัสสาวะอักเสบ และกรวยไตอักเสบ ที่เกิดจากการติดเชื้อ Escherichia coli ได้ด้วยซึ่งฤทธิ์ดังกล่าวเป็นผลจากสาร Lupeol และสารอนุพันธ์ Betulinic acis หรือ Betulin (ซึ่งเป็นสารอีกชนิดหนึ่งซึ่งพบในกุ่มน้ำ) มีฤทธิ์ในการยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อแบคทีเรีย นอกจากนี้ยังมีการศึกษาความเป็นพิษ ของกุ่มน้ำ พบว่า สมุนไพรชนิดนี้มีความปลอดภัยสูง
กุ่มน้ำ สามารถใช้กินเป็นผัก เป็นอาหารได้ โดยยอดอ่อน ใบอ่อน และช่อดอกอ่อนใช้ปรุงเป็นอาหารรับประทานได้ เนื่องจากใบและกิ่งมีสารไฮโดรเจนไซยาไนด์ซึ่งเป็นพิษเมื่อกินสด จึงต้องผ่านการดองหรือต้มก่อนเพื่อกำจัดพิษก่อน ส่วนใหญ่บ้านเรานิยมใช้นำมาดองก่อนแล้วจึงนำไปรับประทาน
เรื่องน่ารู้
- ดอกกุ่มใช้ทำคล้ายแกงขี้เหล็กได้ โดนนำดกไปต้มคั้นน้ำทิ้งสัก 1-2 ครั้ง เพื่อลดขม
- ชาวบ้านบอกว่าถ้าใส่น้ำคั้นใบย่านางลงไปด้วยจะทำให้ผักกุ่มจืดเร็ว
- ชาวใต้นำผักกุ่มดองไปรับประทานกับลาบปลา
- การกินผักกุ่มเป็นอาหารเชื่อว่าช่วยเจริญอาหาร บำรุงร่างกายทำให้เลือดไหลเวียนดี ระบบขับถ่ายดีขึ้น เป็นยาระบายอ่อนๆ และขับปัสสาวะ
ข้อควรระวังในการใช้ กุ่มน้ำ : ห้ามใช้ในสตรีมีครรภ์ เนื่องจากยังไม่พบรายงานความปลอดภัยในกลุ่มนี้
————
ที่มา : บันทึกแผ่นดิน 11 สมุนไพรเพื่อไต
————
ปรึกษาหมอคลินิกออนไลน์ : https://lin.ee/47PRVjiFz